نگاهی به آخرین مجموعه غزل سید وحید سمنانی؛

سیری در «مرور پنجره‌ها»

شاعران دهه هشتاد به خوبی با نام و غزل‌های سید وحید سمنانی آشنا هستند. وی در همایش‌های دانش‌آموزی آن سال‌ها خوش درخشید و به سرعت جایی برای خود بین شعرای جوان آن روز دست و پا کرد. بی‌هیچ تعارفی می‌توان او را از شاعران جوان موفقی دانست که در سال‌های آغازین شاعری خود رشدی پویا داشت. از این رو باید گفت آشنایی شاعران روزگار ما با او بیش از آن که مدیون موفقیت‌های او در همایش‌ها و جشنواره‌های متعدد کشوری باشد مرهون غزل‌های روان است.

سرویس معرفی؛ مهدی چراغ زاده: شاعران دهه هشتاد به خوبی با نام و غزل‌های سید وحید  سمنانی آشنا هستند. وی در همایش‌های دانش‌آموزی آن سال‌ها خوش درخشید و به سرعت جایی برای خود بین شعرای جوان آن روز دست و پا کرد. بی‌هیچ تعارفی می‌توان او را از شاعران جوان موفقی دانست که در سال‌های آغازین شاعری خود رشدی پویا داشت. از این رو باید گفت آشنایی شاعران روزگار ما با او بیش از آن که مدیون موفقیت‌های او در همایش‌ها و جشنواره‌های متعدد کشوری باشد مرهون غزل‌های روان است.

وی مفتخر است که شاعری را زیر نظر مرحوم خلیل عمرانی(پژمان دیری) مشق کرده است. تنها بیست سالش بود که نخستین مجموعه غزل‌هایش با عنوان «چند رد پا از من» به همت استاد فقیدش منتشر شد. دومین مجموعه اشعار او با نام صدف‌های لال درس سال 1386 از سوی انتشارات شانی منتشر شد و به چاپ دوم رسید.

وی پس از دوازده سال به تازگی سومین مجموعه از اشعار خویش را منتشر کرده است. سمنانی دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی است و شاید دلیل این فاصلة نسبتاً طولانی بین انتشار دو دفتر اخیر وی، بی‌ارتباط با دلدادگی او به تحصیل و تحقیق و تصحیح نسخ خطی نباشد؛ چنانچه وی در طول این مدت دیوان سیدرضی‌الدین آرتیمانی، دیوان فروغی بسطامی، تکمله‌ای بر تذکره خلاصه الاشعار و زبده‌الافکار و دیوان اهلی ترشیزی را تصحیح کرده است تا جایی که می‌توان گفت وی در این مدت بیش از شعر به تحقیق و نقد آثار کلاسیک مشغول بوده است.

با این همه وی در مجموعه آخر خود نشان داده که همچنان می‌توان او را غزل‌سرایی موفق دانست. او در مرور پنجره‌ها با بهره‌مندی از این قالب به بیان مسائل اجتماعی و ی پرداخته است هرچند نشان داده که در میان‌سالی نیز به عاشقانه‌سرایی بی‌رغبت نیست.

مرور پنجره‌ها شامل 51 غزل است که به مقدمه‌ای مفید و خواندنی از استاد یوسفعلی میرشکاک مزین شده است. این کتاب در 120 صفحه سامان یافته و از سوی انتشاران شهرستان ادب منتشر شده است.

سمنانی دلداده خلیل عمرانی است و این نکته را می‌توان به روشنی از تقدیم این اثر به آن مرحوم دریافت.

سیدوحید سمنانی در گفت‌وگو با خبرنگار کتاب و ادبیات خبرگزاری فارس درباره اثری با محوریت بیدل اظهار داشت: اردیبهشت‌ماه نودوسه بود که تصحیح تازه‌ای از دیوان غزلیات میرزا عبدالقادر بیدل به تصحیح دکتر سیدمهدی طباطبایی و دکتر علیرضا قزوه از سوی انتشارات شهرستان ادب منتشر شد و در نمایشگاه کتابِ همان سال با استقبال ویژه‌ای از سوی علاقمندان این شاعر روبه‌رو شد.
وی گفت: توجه ویژه بیدل‌پژوهان معاصر از جمله استاد محمدکاظم کاظمی، استاد اسدالله حبیب و تأیید جامعة دانشگاهی موجب شد که مخاطبان بیدل از شاخه‌ها و طیف‌های مختلف در دایره‌ای وسیع از سوی شاعران و پژوهشگران، چشم‌انتظار جلد‌های دیگر این تصحیح باشند اما با توجه به زمان‌بر بودن تصحیح کتاب، ناشر عملاً مقدور به ارائه‌ی شکل کامل کتاب نبود.
سمنانی خاطر نشان کرد: مژده می‌دهم که به زودی تمام غزلیات بیدل با تصحیحی درخور و مقدمه‌ای جامع، در دو جلد نفیس از سوی انتشارات شهرستان ادب منتشر خواهد شد. شک ندارم که مشتاقان بیدل در مرور این دیوان از دقت تصحیح مصححان دانشمند آن و چینش چشم‌نواز غزلیات حظ خواهند برد.
وی تصریح کرد: هرچند تأخیر در انتشار متن کامل غزلیات، مخاطبان را چشم‌انتظار نگاه‌ داشت، اما به اعتقاد بنده، از آنجا که این تأخیر به دقت بیشتر و دستیابی به معتبرترین نسخ خطی دیوان بیدل گره خورده است، باید آن را تأخیری میمون و خجسته دانست.
این شاعر توضیح داد: دقت علمیِ این تصحیح تا جایی‌است که به یقین می‌توان آن را بهترین ارائه از دیوان بیدل دانست؛ تصحیحی که با تکیه بر معتبرترین نسخ خطی از دیوان بیدل، از غور در تصحیح‌های قبلی نیز بی‌بهره نمانده است.
وی افزود: یکی از ویژگی‌های قابل توجه این چاپ، تجدید نظر محصحان در جلد اول منتشر شده‌ی مصحح خویش بوده‌است؛ چنانچه به کتابِ خویش نیز به دیدة انتقادی نگریسته‌ و با ویرایش و اصلاح برخی نکات ـ هرچند محدود ـ دایره انتقادی‌بودن این تصحیح را به تمام کتاب‌های منتشر شده از دیوان بیدل گسترش داده‌اند.
وی ادامه داد: مقابله چهار نسخه معتبر که کتابت دو نسخه از آنها مربوط به دورة حیات شاعر است و بیدل یکی از آنها را به خط خود اصلاح کرده و غزلیاتی بر آن افزوده است، این اطمینان را  به مخاطب می‌دهد که می‌تواند از این به بعد تمام غزلیات بیدل را شُسته و رفته به تماشا بنشیند و این اتفاق،‌ هدیة ماندگاری‌است که از سوی مصححان این دیوان و شهرستان ادب در حافظة تاریخ ادبیات زبان فارسی به یادگار خواهد ماند.

نقد و بررسی احوال منسوب به اهلی ترشیزی

طاهره جعفرقلیان* ۱، سیدوحید سمنانی۲

۱- استادیار دانشگاه پیام نور 

۲- کارشناس ارشد دانشگاه پیام نور

اهلی ترشیزی یکی از شاعرانی است که تصویر او در آینه تذکره‌ها تصویری یک­آهنگ نیست. در تذکره‌های نزدیک به زمان حیاتش کوتاه و مختصر درباره زندگی و هنرش قلم زده‌اند و هرچه از زمان مرگ او دورتر می‌شویم، شرح‌‌حال او را بیشتر دچار تکرار یا قرین افسانه‌سازی می‌بینیم. ازهمین‌رو، مرور تذکره‌ها و به‌خصوص منابع نزدیک به زندگی او برای شناخت دقیق‌تر احوال او اجتناب‌ناپذیر است. در کتاب‌های متأخر نام او را محمدبن‌یوسف خوانده­اند و نفیسی و به‌تبع او حاج‌سیدداوودی معتقدند او پس از افول دولت تیموریان به تبریز رفته و به دربار سلطان یعقوب راه یافته است. ایشان همچنین او را صاحب ساقی­نامه و مترجم تحفه‌السلطان فی مناقب النعمان دانسته‌اند. اخترخان هوگلی، مدرس تبریزی، نظمی تبریزی و عمرانی چرمگی نیز مدعی شده‌اند که او اصالتاً تبریزی بوده، اما به‌دلیل اینکه در ترشیز به دنیا آمده به این شهر منسوب شده است. ازطرف دیگر، برخی از ارباب تذکره مدعی وجود شاعری به نام اهلی نوایی یا اهلی جغتایی شده‌اند. اهلی نوایی از نظر این تذکره‌نویسان با اهلی ترشیزی معاصر است. بررسی و تحلیل تمام تفاوت‌ها و انحراف‌ها در زندگی اهلی در این مجال نمی‌گنجد، با وجود این، مقاله حاضر بر آن است تا با نقد و  بررسی دقیق  احوال منسوب به شاعر در تذکره‌­ها، شرحی پالایش‌شده از احوال او به‌دست آورد. نتایج این تحقیق نشان می‌دهد پژوهشگران متأخر درباب زندگی‌ این شاعر از قبیل زادگاه، نام و. و همچنین کتاب‌هایی که به او منسوب شده، دچار لغزش و اشتباه شده‌اند.

واژه‌های کلیدی: اهلی ترشیزی، ‌زندگی‌نامه، تحفه‌السلطان فی مناقب النعمان، ساقی‌نامه، ‌ اهلی نوایی

دریافت
عنوان: نقد و بررسی احوال منسوب به اهلی ترشیزی
حجم: 388 کیلوبایت

مراسم رونمایی کتاب خلاصة‌الاشعار و زبدة‌الافکار، عظیم‌ترین تذکرة شعرای فارسی‌زبان، که به همت میرتقی‌الدین کاشانی مشهور به میرتذکره (زنده تا 1017ق) طی 40 سال تألیف و تدوین شده است، عصر چهارشنبه 13 تیر 1397 در خبرگزاری فارس برگزار شد.

عکس: زهیر صیدانلو

مشاهده گزارش تصویری در خبرگزاری فارس

آیینه‌های فراموش

نگاهی به کتاب «روزهای بی‌آینه» مجموعة خاطرات «منیژه لشکری»

کهنسالان و جوانان دوران جنگ هر کدام تصویری از آن روزها در خاطر دارند. از ایشان که بگذریم این واژه برای دهه شصتی‌ها، مفهومی است شگفت‌انگیز. شاید خاطرات شفافی از روزهای جنگ نداشته باشند اما تاثیر آن را از بن جان حس کرده‌اند. اخبار جنگ، اتوبوس‌های خاکی رزمنده‌ها، نوای آهنگران، شایعه‌ها و افسانه‌سازی‌ها، خاطرة تشییع پیکر شهدا و. همه خاطرات خاکستری‌ای هستند که‌ ذهنشان را هاشور می‌زند. اما درک جوان‌ترها از جنگ محدود می‌َشود به شنیده‌ها؛ شفاهیاتی که اغلب از دورماندگان از صحنه‌های نبرد می‌شنوند؛ کسانی که اگرچه دوران جنگ را لمس کرده‌اند اما کمتر با مفهوم خط مقدم، خمپاره و مین عجین بوده‌اند. از همین رو بعید نیست که بیان سختی‌ها و مشکلات در کلام ایشان اغلب به محدودیت‌های پشت جبهه از جمله مسائل اقتصادی و کمبود کالاها محدود ‌شود. با توجه به در نظر گرفتن وضعیت اجتماعی روز و تغییر و تحول آن در سال‌های اخیر نمی‌توان امید داشت که این سخنان دستآویزی مطمئن باشند برای حفظ روایتی شفاف از آن روزها.

نهضتی که در سال‌های اخیر برای احیای خاطرات رزمندگان راه افتاده است خدمتی است قابل تامل که ضمن حفظ آنچه اتفاق افتاده خوانندگان روشن‌فهم امروز و فردا را واخواهد داشت که به احترام ایشان تمام قد بایستند و از اینکه ایران همچنان سربازانی از این دست دارد به هویت خویش بالیده و ایثار حماسی ایشان را بس. در سال‌های اخیر ده‌ها مجموعه از احوال شهدا و آزادگان دوران جنگ منتشر شده است اما شکی نیست که این تعداد ذره‌ای است از کوهی و قطره‌ای است از دریایی. حرف‌های ناگفته بسیار است و دریغا که هر روز خبر داغ تازه‌ای شنیده می‌شود و شرار خاطرات نانوشته‌ای به خاکستر می‌نشیند.
خاطرات مردان جنگ آموختنی است و این مهم تنها در سایة بازخوانی‌ آنها اتفاق می‌افتد. در مثلث جنگ، رزمنده و خانواده، خانواده ضلعی است فراموش‌ و خاموش مانده. کمتر به چشم‌انتظاری مادران و همسران پرداخته‌ایم و یادمان رفته است که ن چگونه دست بدرقه بوده‌اند برای همسرانی که هیچ‌گاه برنگشته‌اند. نی که دلهره و اضطرابشان را در لبخندشان می‌کشتند و اشکشان را در حریم چادر گم می‌کردند تا پایی که جبهه را مشق می‌کند فکر عقب‌گرد نکند و دلی که به دفاع از ناموس برخاسته است از بیم تاریکی‌ خانه‌های بی‌فانوس خویش نلرزد.
«روزهای بی‌آینه» تلاشی است برای ثبت همین نگرانی‌ها و دلواپسی‌ها. محور روایت اگرچه بر مدار شخصیت «سید الاسرای ایران» تاب می‌خورد اما راوی دلتنگی‌های زنی است که در آغاز زندگی مشترک، عفریت جنگ، همسر خلبانش را به اسارت گرفت. مرور این کتاب از آنجا دلچسب است که سال‌های سال بی‌خبری و چشم‌انتظاری را به تماشا می‌گذارد. استواری بر عهدی که بسته‌ای تا چه میزان باید مقدس باشد که جوانی‌ات را به پای حدسیات و شاید‌ها و احتمال‌ها بریزی و سال‌ها امیدوار بمانی که شاید خبر تازه‌ای از راه برسد.

«روزهای بی‌آینه» سیر زندگی زنی را نشان می‌دهد که 31 سال در عقد خلبانی بوده که تنها 13 سالش زیر یک سقف برگزار شده است. سیزده سالی‌که تنها دو سالش قبل از به اسارت رفتن لشگری است. تصویر مع اعداد در آینه‌ سال‌ها 31 را با 13 به بازی می‌گیرد اما آنچه در این مسیر  برجسته می‌‌َشود همت و عاشقانگی‌های روح زنی‌ است که با وجود تمام کمبودها و ناملایمات چشم به فردا دارد و به قیمت عمر و جوانی پای تمام داشته‌ها و نداشته‌های زندگی‌اش می‌ایستد. این حقیقتی انکار ناپذیر است که ‌ایثار و شکیبایی همسر شهید لشکری بال‌هایی هستند که نام لشگری در سایة آنهاست که اوج می‌گیرد و به چشم می‌آید. شکی نیست که اگر استقامت منیژه لشکری در مواجهه با حوادث از بین می‌رفت و یا در پیچ و خم بلاتکلیفی‌ها و به خواهش این و آن به تجدید فراش می‌اندیشید نام شهید لشکری این آوازه را نمی‌یافت و رخصت ابراز نمی‌‌گرفت.
 صداقت، بزرگترین مشخصه این کتاب است. خواننده با مرور آن احساس افسانه‌سازی و «رستم‌پروری» نمی‌کند. تصویر ارائه شده از شهید لشگری، با کلیشه‌های موجود همخوانی چندانی ندارد از همین‌روی هرگاه صحبت از دیانت وی می‌شود خواننده می‌پذیرد و آن را عنصری جدایی‌ناپذیر از شخصیت کسی می‌داند که هجده سال تنها انیس و مونسش قرآن بوده است.

کسانی که شعر امروز را دنبال می‌کنند بی‌گمان با آثار و نام علی‌محمد مودب آشنا هستند. اگرچه نخستین مجموعه شعر او فضایی کاملاً عاشقانه و تغزلی داشت اما تجربه‌های بعدی او بیشتر در فضایی مذهبی- انتقادی سروده شده‌اند. نتیجه تحلیل سروده‌های او درک این واقعیت است که مودب شاعری موج‌سوار نیست و ابراز‌های شاعرانه او با تغییر روحیه جامعه‌ ادبی و ی دستخوش تحول نمی‌شود. بر همین اساس می‌توان قاطعانه گفت مودب شاعری ایدئولوژیک است و اشعارش را براساس ایدئولوژی بارز و مشخصی می‌سراید که در خلال سال‌های گذشته تغییر محسوسی در آینه خلقیات او نداشته است. هر خواننده دقیقی با مرور اشعار او درخواهد یافت که این نحوه سرایش ارتباط تنگاتنگی با شیوه زندگی و نگرش او به دنیای پیرامونی‌اش دارد.  مرور نخستین شعر این مجموعه بر خواننده این نکته را روشن می‌کند که نام‌گذاری این مجموعه بر پایه آگاهی ‌و اشاره به کتاب‌های آسمانی قرآن و تورات است. انتخاب کلمه «سِفر» که بر پیشانی برخی ابواب کتاب مقدس است تصادفی نیست. نام این کتاب از آنجا که درون‌مایه‌ای ضداستکباری دارد، القاکننده بدعتی است که در کتاب مقدس اتفاق افتاده؛ چنانکه «اسپینوزا»ی یهودی ثابت کرده 5 سِفر عهد عتیق، بی‌شک بعد از حضرت موسی به این کتاب افزوده شده است. شاعر با این آگاهی فصل تازه‌ای با نام «بمباران» را بر آن متصور شده است. لمس این پارادوکس از آنجا بر دل می‌نشیند که مستکبران در هر لباس و هر نامی سعی در مقدس نشان دادن فعالیت‌های ضدبشری خود دارند. از همین رو شاعر «بمباران» را به عنوان نماد نسل‌کشی در کنار سِفر که واژه‌ای ‌است مقدس، نشانده است. تغییر نحو و هماهنگی لحن و قطعه‌قطعه شدن کلمه‌ها لحن ترجمه قرآن و تورات را فرایاد می‌آورد. حروف مقطعه ویژه قرآن‌ است و این نوع کلمات رمزگونه در دیگر کتاب‌های آسمانی نمودی آشکار ندارد. با این وصف باید گفت شاعر با چینش بخش‌بخش و قطعه‌قطعه تلفظ کردن حروف لاتین دست‌کم 2 هدف را دنبال ‌کرده است‌: نخست ارجاع ذهن مخاطب به کتاب‌های مقدس و دوم رمزگونه بودن این کلمات آشنا.

همانطور که آوردیم حروف مقطعه و حضور کلمات رمزآلود در کتاب‌های مقدس تنها در قرآن دیده می‌شود و شاعر با تاکید بر «حروف مقطعه» موضع خود را در همین ابتدای کتاب روشن می‌کند؛ از نظر شاعر استکبار تنها جنبه بیرونی ندارد. هشدار طنزگونه او با قطعه‌قطعه کردن کلمات و حفظ آهنگ سجع‌گونه در آنها راوی تولد نوعی استکبار مقدس داخلی است که با مسخ معانی والای دینی سعی در تغییر هویت و اصالت کلام حق دارد. از طرف دیگر با قطار کردن این حروف که از فرط ‌آشنایی کسی به معنای آنها توجهی ندارد، مخاطب را به این نکته رهنمون می‌کند که این کلمات نماینده ابزاری هستند که محققا بیشتر در خدمت پیشبرد اهداف فرهنگی سازندگان‌شان بوده‌اند نه مصرف‌کنندگان‌شان!

در بین تمام قالب‌هایی که شاعران فارس زبان با آن‌ها طبع آزمایی کرده‌اند؛ رباعی تنها قالبی است که به دلیل وزن خاص آن، در دیگر زبان‌ها همسانی ندارد. تولد رباعی مصادف با تولد شعر فارسی دری است. قدمت این قالب و توجه شاعران بزرگ به آن برای انعکاس اندیشه‌هایشان راوی اهمیت قالبی است که از دیرباز توانسته حیات خویش را به پویایی گره بزند. پس از انقلاب با رجعت ادبا به قالب‌های کلاسیک رباعی نیز جانی تازه یافت تا جایی که در زمان جنگ تحمیلی رباعی از پربسامدترین قالب‌های روز بود.

پس از روزهای جنگ رباعی‌سرایی اندکی به حاشیه خزید تا با قریحه شعرای جوانی از جمله ایرج زبردست و بیژن ارژن اهمیتی دوباره یافت. بی‌تردید در میان رباعی‌های ارژن و زبردست نمونه‌های ماندگاری رقم خورده است. رباعی‌های جلیل صفربیگی نیز با تمام نقدهایی که بر آنها وارد است موجب شد تا بسیاری از مخاطبان این قالب را جدی بگیرند و شاعران جوان‌تر نیز به صورت جدی‌تری این قالب را مشق کنند تا جایی که امروزه دفترهای فراوانی در کسوت رباعی منتشر می‌شوند.

میلاد عرفان‌پور شاعری است که بیش از ده دفتر شعر منتشر کرده است. وی با رباعی شروع کرد و از همان آغاز نشان داد که این قالب برایش بسیار جدی است تا آناجا که «پاییز بهاری است که عاشق شده است» برنده چندین جایزه معتبر از جمله «گام اول» شد. آخرین کتاب او نیز چکیده‌ای است از رباعی‌های او. هرچند او را بیشتر به عنوان رباعی‌سرا می‌شناسند اما در میان کتاب‌های او می‌توان نمونه‌های خوبی از دیگر قالب‌ها یافت که نشان از توانایی‌های او در بهره‌مندی از دیگر قالب‌ها دارد. شعر زیر جزو نخستین تجربیات منتشر شده عرفان‌پور در قالب نیمایی است که نمی‌توان زیبایی آن را در نظر نگرفت:

بی‌گمان دریا

شاعری شیدا و آشفته‌ست

با همین امواج کوتاه و بلندش

اولین نیمایی تاریخ را گفته‌ست